Pałac Potockich Krzeszowice

     Pałac Potockich, XIX-wieczna rezydencja rodu herbu Pilawa, znajduje się w zachodniej części Krzeszowic, na najwyższym wzniesieniu parku (290 m n.p.m.), nieopodal ulicy Ogrodowej. Wzniesienie to nosiło dawniej nazwę Góra Różana. 

 

     Budowę pałacu zainicjował Artur Potocki w pierwszej połowie XIX wieku. Pierwsze projekty powstały jednak jeszcze w XVIII wieku, na zamówienie księżnej Izabeli Lubomirskiej. W 1819 roku Artur Potocki zamówił projekt u francuskich architektów Charles’a Perciera i Pierre’a François Fontaine’a, którzy pracowali nad Luwrem. Jednak koszty projektu okazały się zbyt wysokie. Potocki zlecił kolejne plany Karlowi Schinklowi, jednak nie doczekał ich realizacji. Ostatecznie budowę, według projektu Franciszka Marii Lanciego, dokończył jego syn, Adam Józef Potocki. Pałac powstawał w latach 1850–1857.

 

     Rezydencja została wzniesiona w stylu włoskim, modnym w tamtym okresie. Budynek główny miał dwie kondygnacje i cztery wieże, a od wschodniej strony połączono go z oranżerią galerią. Wnętrza rezydencji charakteryzowały się bogatą dekoracją, w tym stiukami w sali balowej oraz meblami gdańskimi w jednym z gabinetów, obecnie znajdującymi się w krakowskim Collegium Maius. Pałac miał 228 pomieszczeń, a jego właściciele zgromadzili cenne kolekcje malarstwa, rzeźby i rzemiosła artystycznego. Do najcenniejszych eksponatów należała rzeźba Merkurego autorstwa Thorvaldsena.

 

    W czasie okupacji pałac stał się letnią rezydencją Hansa Franka, co spowodowało liczne przebudowy. Po II wojnie światowej majątek został znacjonalizowany. Przez pewien czas mieścił się tu ośrodek wychowawczy, jednak z czasem pałac zaczął popadać w ruinę, szczególnie z powodu braku ogrzewania i odpowiedniej konserwacji.

 

     Otoczony jest 12-hektarowym parkiem założonym w 1849 roku przez Adama Potockiego. Mimo zaniedbania po II wojnie światowej, park wciąż pozostaje atrakcją Krzeszowic. W 2001 roku rodzina Potockich podjęła starania o odzyskanie majątku, a po latach batalii sądowej, w 2013 roku Naczelny Sąd Administracyjny potwierdził ich roszczenia.